Της Ελένης Νικολοπούλου[i]
Αναρωτιέμαι τι είδους δημοκρατία έχουμε στην Ευρώπη. Το ερέθισμα δόθηκε από
το μακελειό της Charlie Hebdo. Τέσσερα είναι τα κυρίως θέματα που προβλήθηκαν
από την γαλλική κοινή γνώμη με αντικρουόμενες απόψεις και ομοβροντία
αντιπαραθέσεων. Ας αναφερθούμε πρωτίστως στην έννοια της δημοκρατίας και πώς
αυτή υλοποιείται. Η δημοκρατία λοιπόν είναι προφανές πως δεν συρρικνώνεται στην
άσκηση του εκλογικού δικαιώματος αλλά αποτελεί την πλέον χρήσιμη και
αποτελεσματική μορφή οργάνωσης της κοινωνίας γιατί στοχεύει στην συλλογική
ευημερία και στην κοινωνική συνοχή.
Το πολιτικό της πρόγραμμα εστιάζεται στην
πάταξη των οικονομικών ανισοτήτων και στην δημιουργία συνδετικού πολιτισμικού ιστού
με εργαλεία υλοποίησης τρία θεμελιώδη δικαιώματα: το δικαίωμα ισότιμης
συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, το δικαίωμα ελευθερίας λόγου και
ισότιμης συμμετοχής στον πλουραλιστικό διάλογο και το δικαίωμα συγκρότησης
μηχανισμών ελέγχου και αντίβαρων εξουσίας.
Το πρώτο θέμα που κυριάρχησε και που
υψώθηκε ως κεντρικό ενωτικό σύνθημα στην μεγάλη πορεία στο Παρίσι ήταν αυτό της
ελευθερίας έκφρασης. Αλλά ήταν πράγματι
τόσο ενωτικό, όταν την ίδια στιγμή γινόταν μήλο της έριδας και αντικείμενο
πολιτικής εκμετάλλευσης; Η ερώτηση δεν είναι στυλιστική αλλά αναδεικνύει ένα
ουσιαστικό ερώτημα: η ελευθερία έκφρασης είναι μεταβλητή γεωμετρία ή αμετάβλητο
αξίωμα για μια δημοκρατική τάξη πραγμάτων στην Γαλλία, στην Ευρώπη και στον
κόσμο; Γιατί βέβαια, άλλο είναι να διατρανώνεται από τους λαούς που την
διεκδικούν και άλλο είναι να διατρανώνεται από πολιτικούς ηγέτες που στην πράξη
την καταπατούν. Αλήθεια, διερωτώνται πολλοί, υπάρχει πραγματική ελευθερία
έκφρασης όταν μονοπωλείται μια ενορχηστρωμένα μονοδιάστατη ρητορική από τα ΜΜΕ
και όχι μόνον; Όταν εξοβελίζονται στο πυρ της κολάσεως και μπαίνουν στην μαύρη
λίστα (για να μην προσκαλούνται στις στημένες τηλεοπτικές συζητήσεις) διανοητές
που τολμούν να αμφισβητούν πολιτικές στρατηγικές, όπως εξωτερική πολιτική της
Γαλλίας στην Μέση Ανατολή, κυρώσεις στην Ρωσία, δομές στην ευρωζώνη;
Το δεύτερο θέμα είναι αυτό της κοσμικότητας (laicité), προϊόν και επίτευγμα της γαλλικής επανάστασης
αλλά και αντικείμενο αντιπαραθέσεων στην σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα. Η έννοια της κοσμικότητας, αν και συνδέεται
ιστορικά με την συνταγματικά κατοχυρωμένη διάκριση θρησκείας-κράτους, εν
τούτοις η σημασία της είναι καθοριστική σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο
διότι αποτελεί τον κολλαγόνο ιστό της γαλλικής κοινωνίας και το ανάχωμα ενάντια
στον κοινοτικό απομονωτισμό και στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό. Γιατί, σε
αντίθεση με την κοινοτικότητα (communautarisme), η οποία
εκφράζει μια αθροιστική προσέγγιση των θρησκευτικών κοινοτήτων εντός της
κοινωνίας, η κοσμικότητα εκφράζει μια συλλογική ζύμωση και ενσωμάτωση στις
κοινές δημοκρατικές αξίες όλων των πολιτών ανεξαρτήτως θρησκείας. Έτσι,
κατοχυρώνεται θεωρητικά η ίση μεταχείριση των πολιτών με ίσα δικαιώματα αλλά
και με ίσες υποχρεώσεις. Όμως, η κοσμικότητα δεν είναι μια τεχνητή κόλλα που
κατασκευάζεται σε εργαστήριο μονομερώς επιβεβλημένων κανόνων αλλά είναι μια
αγάπη για την πατρίδα που κατακτάται καθημερινά και από την πολιτεία και από
τον πολίτη. Σε μια παγκοσμιοποιημένη και ολιγαρχικά δομημένη κοινωνία, όπου οι
πολίτες γίνονται αριθμοί, όπου η ανεργία περιθωριοποιεί, όπου οι δυτικές
εξαγγελίες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων αυτοαναιρούνται από μιλιταριστικές
πρακτικές γεωπολιτικών σκοπιμοτήτων, όπου η τρομοκρατία του ιμπεριαλισμού τροφοδοτεί
την τρομοκρατία του τζιχαντισμού, για να θυμηθούμε και τον Chomsky (Τσόμσκι),
επιβάλλεται επιτακτικά η ανάγκη επαναπροσδιορισμού και αναθεώρησης εσωτερικής
και εξωτερικής πολιτικής στην Γαλλία και στην Ευρώπη.
Το τρίτο θέμα με επίκεντρο την σχέση μεταξύ ισλάμ, ισλαμισμού και
ισλαμοφοβίας διαρθρώθηκε μέσα από τρεις προσεγγίσεις. Η μια προσέγγιση
εντοπίζει ενδογενείς αντιφάσεις που συνυπάρχουν μέσα στο ισλάμ και στο κοράνι
(πολεμοχαρής και ειρηνιστής Μωάμεθ) και απαιτεί από τους μουσουλμάνους ηγέτες
να καθαρίσουν οι ίδιοι την ήρα από το στάρι, όπως έκαναν και οι καθολικοί
ηγέτες όταν με τις ιεραρχικές συνόδους απέταξαν την ιερά εξέταση. Η άλλη
προσέγγιση διέπεται από το φόβο σύγχυσης μεταξύ ισλάμ και ισλαμισμού και κρούει
τον κώδωνα κινδύνου για φαινόμενα ρατσισμού, ισλαμοφοβίας και πογκρόμ κατά των
μουσουλμάνων. Η τρίτη προσέγγιση, όπως αυτή του Γάλλου φιλόσοφου Michel Onfray, στηλιτεύει την
πολιτική και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Δύσης ενάντια στις
μουσουλμανικές χώρες ως έκφραση της πραγματικής ισλαμοφοβίας.
Τέλος, το τέταρτο θέμα αναφέρεται στην μέθοδο και στα εργαλεία
καταπολέμησης του φαινομένου της ισλαμιστικής τρομοκρατικής εξάπλωσης. Η
προσέγγιση που υιοθετείται από τις γαλλικές αρχές εστιάζεται κυρίως σε
κατασταλτικά μέτρα αντιμετώπισης και νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως ποινικοποίηση
υποστήριξης της τρομοκρατίας. Όμως, πολλοί αναλυτές εφιστούν την προσοχή στον
κίνδυνο φίμωσης της ελευθερίας έκφρασης και προτάσσουν την ανάγκη ολιστικής
προσέγγισης του φαινομένου μέσα από το πολλαπλό πρίσμα ιστορικών,
αποικιοκρατικών και γεωπολιτικών διαστάσεων. Τα αποσπασματικά μέτρα της
απαγόρευσης της μπούργκα ή της κοινωνικής διαπαιδαγώγησης δεν επαρκούν και
κυρίως χρειάζεται τολμηρή πολιτική βούληση για μια ριζική αναθεώρηση
στρατηγικής στην Γαλλία και στην Ευρώπη, τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική πολιτική.
[i] Η Ελένη
Νικολοπούλου είναι κοινωνιολόγος, καθηγήτρια-ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της
Λιλλ (Γαλλία)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου