Για το
βιβλίο μίλησε και ο συγγραφέας –
φιλόλογος Στέφανος Σκαρπέλλος του οποίου η σχτική παρουσίαση ακολουθεί :
«Στο ιστορικό έργο τού Δούκα, το Χρονικό, που καλύπτει τον ρουν των γεγονότων από κτίσεως κόσμου (γύρω στο 5500 π.Χ. την τοποθετεί) μέχρι την κατάκτηση των Οθωμανών, δεσπόζει εμφατικά η Άλωση τής Κωνσταντινουπόλεως, το 1453.
Όχι άδικα, η Άλωση της Πόλης αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τους ανθρώπους τής νεώτερης εποχής. Ο Χριστιανικός κόσμος συγκλονίστηκε από την είδηση αναλογιζόμενος τα λάθη και την αμέλειά του, αλλά και την τύχη που τον περίμενε. Ο Μουσουλμανικός κόσμος πανηγύριζε πιστεύοντας πως ήταν στο απόγειο τής δόξας του και πως η συνέχεια των κατακτήσεων θα ήταν χειμαρρώδης.
Οι διάφορες πηγές που αποτυπώνουν ανάγλυφα τις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας προέρχονται από ιστορικούς και αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων, Έλληνες, Ιταλούς, Σλάβους,Τούρκους και Γενίτσαρους και είναι γραμμένες σε διάφορες γλώσσες: ελληνικά, λατινικά, ιταλικά, σλάβικα, τούρκικα. Οι κυριότερες ελληνικές πηγές είναι τέσσερεις και ποικίλλουν ως προς την εκτίμηση των γεγονότων.
Ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας Γεώργιος (Σ)φραντζής έλαβε μέρος στην πολιορκία και ήταν στενός φίλος τού Αυτοκράτορα. Αυτός στο «βραχύ χρονικό» περιγράφει τις τελευταίες ημέρες τού Βυζαντίου και προσπαθεί να αποκαταστήσει την τιμή τού μαρτυρικού Κωνσταντίνου ΙΑ' και την προσβεβλημένη Ορθοδοξία.
Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος είχε προσχωρήσει στο στρατόπεδο των Τούρκων, και αφηγείται τα γεγονότα ως υπήκοος τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά δεν επιτίθεται κατά των Ελλήνων συμπατριωτών του. Επαινεί τον σουλτάνο για το ενδιαφέρον που έδειξε για την Πόλη, έτσι ώστε να είναι αντάξια για πρωτεύουσα της νέας αυτοκρατορίας και παραθέτει μια σειρά από λεπτομέρειες που δεν υπάρχουν σε άλλες ιστορικές πηγές. Το έργο του όμως προς μεγάλη του απογοήτευση δεν άρεσε ιδιαίτερα στον σουλτάνο...
Ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, χωρίς να είναι αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, στην ιστορία του ασχολείται με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και όχι με το Βυζάντιο τονίζοντας την ραγδαία επέκτασή της. Το έργο του είναι γενικού χαρακτήρα και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Πιθανόν γνώριζε την αφήγηση τού Δούκα και ίσως είχε πρόσβαση σε τουρκικές πηγές.
Ο (Μιχαήλ;) Δούκας, που μάς ενδιαφέρει, αφού την δική του ιστορία παρουσιάζει με την εμπεριστατωμένη εργασία της η συγγραφέας μας, ήταν υποστηρικτής της ένωσης των εκκλησιών και τόνιζε την ανάγκη συνεργασίας τού Βυζαντίου με τις δυτικές δυνάμεις, προκειμένου αυτό να σωθεί από την οθωμανική απειλή.
Έχουμε βέβαια και Λατινικές και Σλαβικές και Τουρκικές πηγές για την Άλωση. Αλλά θα περιοριστούμε εδώ στο θέμα μας, που είναι ο Δούκας.
Στην εισαγωγή τού βιβλίου της η Σ.Κ., αφού διασαφεί τον όρο «Χρονικό», που επικρατούσε στην ιστοριογραφία τής εποχής, δίνει κάποια στοιχεία για τον υπό εξέταση συγγραφέα, σκιαγραφώντας πρωτίστως την προσωπικότητα, την θέση και τον ρόλο που διαδραμάτισε.
Ανιχνεύοντας τα υπάρχοντα βιογραφικά στοιχεία τού Δούκα, διαπιστώνει τα προβλήματα και τις ελλείψεις, αφού δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς γεννήθηκε, ούτε καν το όνομά του! Φαίνεται να έζησε μεταξύ 1400 έως 1470. Και εικάζεται πως λεγόταν Μιχαήλ, καθώς αυτό ήταν το όνομα τού παππού του, ο οποίος ετάχθη με το μέρος τού Ιωάννη Στ’ Καντακουζηνού, κατά τις εμφύλιες διαμάχες τού 1341-1347.
Εξηγεί ακόμη ότι τα λιγοστά στοιχεία που έχουμε για τον Δούκα, είναι όσα ο ίδιος αφήνει να φανερωθούν, από το κείμενό του. Ο ιστορικός γνωρίζει και τις τρεις βασικές γλώσσες τής εποχής του, ελληνικά, ιταλικά και τουρκικά, ενώ η σταθερά γύρω από την οποία πλέκει την αφήγησή του, είναι ο χριστιανισμός, ο οποίος θα έπρεπε κατά την γνώμη του να ενωθεί σε Ανατολή και Δύση.
Τα χρόνια προ της Αλώσεως βρίσκουν τον Δούκα στην υπηρεσία των Gattelousi στην Λέσβο. Πληροφορούμεθα ότι ο ίδιος παραμένει στην Μυτιλήνη, έως και το 1462, έτος κατά το οποίο ο Μωάμεθ ο Πορθητής καταλαμβάνει την νήσο. Ο Δούκας μάλιστα, εστάλη από τον ηγεμόνα της νήσου, προς υποδοχή τού σουλτάνου με πλούσια δώρα, ενώ ετοίμασε και πολυτελές δείπνο για εκείνον.
Το έργο τού Δούκα τώρα, τού οποίου δεν σώζεται ο τίτλος, ενώ ως χρονικό άρχεται από κτίσεως κόσμου, προσπερνά σύντομα τα γεγονότα και στέκεται αναλυτικά στην Παλαιολόγεια περίοδο, ιδιαίτερα στα πρώτα 60 χρόνια τού 15ου αιώνα, όπου επικρατεί πρωτίστως η Άλωση.
Η Άλωση, απετέλεσε για τον ιστορικό, ένα γεγονός ανάλογο με την πτώση της Ιερουσαλήμ στα 576 π.Χ., για την οποία θρηνεί, έχοντας βαθιά γνώση της Βίβλου. Κατά την διάρκεια της Άλωσης, δεν βρισκόταν ο ίδιος στην Πόλη, ενώ οι περιγραφές του βασίζονται σε στοιχεία που συνέλεξε από αυτόπτες μάρτυρες, τόσο Έλληνες όσο και Τούρκους. Η Σ.Κ. θεωρεί δηλαδή ότι δεν επηρεάστηκε από πηγές προγενεστέρων ή συγχρόνων του. Ή έστω αν επηρεάστηκε, οι πηγές του είναι άγνωστες! Άλλοι βεβαίως μελετητές, όπως ο Ακαδημαϊκός Νίκου, σημειώνουν ότι ως πηγές χρησιμοποίησε έργα προγενέστερων συγγραφέων, όπως τού Νικήτα Χωνιάτη, τού Ιωάννη Αναγνώστη, τού Νικηφόρου Γρηγορά, αλλά και ιταλικά και τουρκικά κείμενα. Το τοπίο είναι φυσικά ασαφές και δεν μπορούμε με βεβαιότητα να καταλήξουμε σε κάποιο ασφαλές συμπέρασμα. Σίγουρα πάντως τα διακειμενικά στοιχεία μεταξύ των τεσσάρων ιστορικών της Άλωσης δείχνουν ότι ελάχιστη διάσχεση παρουσιάζουν, από διαφορετική οπτική εκκινεί ο καθένας, επομένως ελάχιστα επηρεάστηκε – αν επηρεάστηκε – ο ένας από τον άλλον! Μάλιστα πολλά γεγονότα, όπως λ.χ. ο θάνατος τού Λουκά Νοταρά, παρουσιάζονται εντελώς διαφορετικά σε κάθε έργο...
Κατά την Σ.Κ., η μαρτυρία τού Δούκα έχει μεγάλη ακρίβεια και αξιοπιστία, καθώς πέρα τού προσωπικού χαρακτήρα της αφηγήσεως, τα γεγονότα που παραθέτει είναι πραγματικά και οι λεπτομέρειες που δίνει είναι ορθά και λογικά διατυπωμένες. Με αυτήν την άποψη συμφωνούν και πλείστοι μελετητές κατατάσσοντας τον Δούκα στον πλέον αντικειμενικό Ιστορικό εκ των τεσσάρων. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει απόλυτη αντικειμενικότητα, αφού λ.χ. ήταν ενωτικός και έκρινε τα γεγονότα υπό αυτήν την οπτική...
Η αφήγηση τού Δούκα κινείται σε δύο αντιθετικούς αλλά τεμνόμενους άξονες. Αφ’ ενός εξιστορεί την άνοδο των Τούρκων, αφ’ ετέρου μιλά για την σταδιακή συρρίκνωση τής Αυτοκρατορίας. Οι Τούρκοι είναι σταθερά άρπαγες και ανέντιμοι, ενώ οι Ρωμαίοι, ο χυδαίος όχλος, όπως επανειλημμένως τονίζει, δεν έχουν σθένος και αποφασιστικότητα. Ίσταται με συμπάθεια απέναντι στην μορφή τού τελευταίου Παλαιολόγου, τού Κωνσταντίνου -παρ’ ότι δεν τον θεωρεί αυτοκράτορα των Ρωμαίων- για το γεγονός ότι αμύνθηκε έως το τέλος υπέρ τού Κράτους. Όσον αφορά τον Μωάμεθ, σε όλο το έργο του, τον χαρακτηρίζει ως τύραννο.
Ο Δούκας περιγράφει την διάχυτη έκπτωση ηθών στην Βυζαντινή κοινωνία, θεωρώντας την και ως μιαν επίδραση των Τούρκων. Αλλά και ως αμαρτία που θα επιφέρει την Άλωση! Φοβάται έντονα πως η πνευματικότητα τού Χριστιανισμού θα υποταχθεί στην σαρκολατρεία τού Ισλάμ. Εξηγείται έτσι γιατί ο συγγραφέας θρηνεί για τα λείψανα των αγίων και την σύληση των ιερών περισσότερο από ό,τι για την υποδούλωση τού λαού.
Ο Δούκας στο έργο του χρησιμοποιεί γλώσσα γλαφυρή, ένα κράμα αρχαΐζουσας και δημώδους. Η τάση προς εξαρχαϊσμένο λόγο είναι δεδομένη στην Βυζαντινή γραμματεία και εμφανής και στο Χρονικό μας. Ωστόσο, όπως παρατηρεί η Σ.Κ., ο λόγος του είναι εν γένει αφρόντιστος, με προβλήματα ακρίβειας, σύνταξης, εκφραστικά, επειδή προφανώς δίνει βάρος στο περιεχόμενο τού κειμένου υποβαθμίζοντας την μορφή. Από την άλλη πλευρά ο λόγος του είναι πλήρης λυρισμού με έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις, άλλοτε δραματικός ή εσχατολογικός, ενώ το ύφος του πολλές φορές θυμίζει τραγωδία, πλέκοντας με δεξιοτεχνικό τρόπο τα συναισθήματα που προκαλεί κάθε γεγονός, τις εικόνες με έντονη συγκινησιακή φόρτιση και με κορύφωση τον θρήνο για την πτώση της Πόλεως, σαν τον θρήνο τού Ιερεμία για την πτώση τής Ιερουσαλήμ στους Βαβυλωνίους. Παρατηρείται μάλιστα χρήση παρομοιώσεων, με αναφορές τόσο σε χριστιανικά πρότυπα και χωρία των Γραφών, όσο και σε πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας, τα οποία συμπλέκονται στην διήγηση, με τις αναφορές στους Οθωμανούς.
Στο τέλος τής εισαγωγής της η Σ.Κ., αφού παραθέτει την μεθοδολογική διάκριση τής κυρίως αφήγησης τού έργου σε τέσσερεις αφηγηματικούς άξονες κατά Καρπόζηλον, ήτοι χρονολογικούς (διαδοχικώς επί Βαγιαζήτ, Μωάμεθ Α΄, Μουράτ Β΄, και Μωάμεθ Β΄ τού Πορθητή), προσθέτει ορισμένες γενικότερες συμπερασματικές παρατηρήσεις, που έχουν βαρύνουσα σημασία για την προσπέλαση τού έργου, όπως:
1. Η αριστοκρατική αντίληψη τού Δούκα στην πολιτική, αφού πιστεύει στην διακυβέρνηση τού κράτους υπό των αρίστων και όχι υπό τού αγοραίου όχλου λ.χ., που άγεται και φέρεται από τους ανθενωτικούς...
2. Η βαθιά γνώση τού Δούκα πάνω στην ευρύτερη Βαλκανική πολιτική τής εποχής του.
3. Η θέση του για την χρήση των οιονεί συνώνυμων όρων:
α. ΡΩΜΑΙΟΣ / ΡΩΜΙΟΣ: Επίσημος. Αναφέρεται στην διοίκηση και τον αυτοκράτορα.
β. ΕΛΛΗΝ: Χρήση από τον απλό κόσμο. Επανεμφανίστηκε τελευταία, λόγω εμφάνισης τής εθνικής συνείδησης.
γ. ΓΡΑΙΚΟΣ: Χρήση στις σχέσεις με τους Δυτικούς.
Ο Δούκας προκρίνει τον όρο ΡΩΜΑΙΟΣ, που δείχνει και την συνέχεια στα κέντρα τού ελληνισμού διαδοχικά: Αθήνα, Ρώμη, Νέα Ρώμη.
* Όσο για τον όρο Βυζάντιο, Βυζαντινός κ.λπ., αυτός είναι πλαστός και άγνωστος ακόμη στην εποχή τού Δούκα!...
Αυτά εισαγωγικώς. Εν συνεχεία παρακολουθούμε την δομή τής μονογραφίας σε τέσσερα μέρη, όπου η πονήσασα παραθέτει εκτεταμένα επιλεγμένα χωρία από τον Δούκα, με επίκεντρο πάντοτε την Άλωση, τα οποία εξηγεί και σχολιάζει επαρκώς.
ΜΕΡΟΣ Α΄ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (1400-1453)
Πρόκειται για τα γεγονότα της περιόδου, που ξεχωρίζουν:
Η οικτρή θέση της Β.Α. Οι συμμαχίες, τα συνοικέσια ως διπλωματικά μέσα. Οι διαταραχές μεταξύ των βασιλικών γενών (που κατακρίνονται). Ο έπαινος προς τον Μανουήλ Β΄ (που ταξίδεψε στο Παρίσι). Η θετική σημασία (κατά Δούκα) τής Συνόδου Φεράρας – Φλωρεντίας. Η σημασία τής ήττας των Τούρκων στην μάχη της Άγκυρας (1402) [εκ Θεού – έδωσε ανάσα 50 ετών]. Η οδυνηρή πτώση της Θεσσαλονίκης (1430)...
ΜΕΡΟΣ Β΄ ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΟΙ
ΟΘΩΜΑΝΟΙ:
Ανερχόμενη δύναμη, σουλτανοκεντρικό κράτος, οι σουλτάνοι, η αγριότητα τού Πορθητή, η βαρβαρότητα, η έλλειψη παιδείας, η πτώση των ηθών, οι γενίτσαροι, οι λεηλασίες / λάφυρα...
ΛΑΤΙΝΟΙ:
Έντονη η παρουσία τους σε ορισμένα σημεία. Ανακατεύονταν στα εσωτερικά…
ΜΕΡΟΣ Γ΄ ΟΘΩΜΑΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ
Η ΑΛΩΣΗ (6/4-29/5/1453):
Περίοδος άνοιξης. Από την Σαρακοστή στην πασχάλιο. Η κατασκευή τού Ρούμελη – Χισάρ. Ο Κ. Παλαιολόγος, πράος και αποφασισμένος, ζητεί βοήθεια από Δύση, θέτοντας σε ισχύ την ένωση (Σ.Φ.Φ.). Συμμετέχει στην ουνιτική λειτουργία στην Αγία Σοφία (ο λαός διαφωνεί... απών). Ο Δούκας θεωρεί την στάση αυτή τού λαού αμαρτία! Το κανόνι τού Ουρβανού και η «περιπέτειά» του… Ο θαυμασμός τού Δούκα προς τον Γενουάτη Ιωάννη Ιουστινιάνη, ο οποίος θα υπερασπίσει την Πόλη για κάποιο χρονικό διάστημα. Η αποστροφή του προς Μωάμεθ που σαν άλλος Ξέρξης περνά τα πλοία στον Κεράτιο από την ξηρά! Η Κερκόπορτα, την οποία μόνο ο Δούκας αναφέρει... Ο Κ. Παλαιολόγος πέφτει στην μάχη ως απλός στρατιώτης...
Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΗΜΕΡΑ:
Λεηλασίες, αρπαγές, σκύλευση ιερών. Φυγή συμμάχων. Αναγνώριση νεκρού Κ.Π. ενώπιον Μωάμεθ από Λουκά Νοταρά.
- Η τύχη τής οικογένειας Νοταρά, κατά Δούκα…..
Ο Μέγας Δουξ Λουκάς Νοταράς ήταν αναμφισβήτητα επικεφαλής τής ανθενωτικής παράταξης. Ο Δούκας τού αποδίδει την φράση: «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλειφακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν», ενώ μετά την άλωση ο Μωάμεθ τον θανάτωσε μαζί με τους γιους του, επειδή, πάλι κατά τον Δούκα, αρνήθηκε να παραδώσει στις σεξουαλικές ορέξεις τού σουλτάνου τον ανήλικο γυιό του. Σύμφωνα με τον Φραντζή ωστόσο, ο Νοταράς φύλαξε την περιουσία του προτάσσοντας την δική του σωτηρία, πράξη που όμως προκάλεσε την οργή τού σουλτάνου, που διέταξε να θανατωθεί...
Έχοντας ως βάση τα γραφόμενα αυτά, δεν είναι λίγοι εκείνοι που προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, κατατάσσουν τον Νοταρά, στην κατηγορία των προδοτών τής Πατρίδος. Κατά πόσο όμως αυτή η βαριά κατηγορία ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; Μάλλον απίθανο. Ο Δούκας ως ενωτικός δεν συμπαθούσε τον Νοταρά, όπως ούτε τον Γεώργιο Γεννάδιο Σχολάριο κ.ο.κ. Φαίνεται ότι τού απέδωσε μια φράση κοινή στα χείλη τού λαού τής Πόλης, η οποία όμως δεν ελέχθη από αυτόν! Ο Νοταράς ήταν μετριοπαθής, αξιωματούχος της Κυβέρνησης και άμεσος συνεργάτης τού αυτοκράτορα. Επομένως δεν θα ήταν δυνατόν να τον αμφισβητήσει, αφού έτσι θα επήρχετο σύγκρουση μεταξύ τους!
Όσο για το χρονικό τού Φραντζή, είναι πλέον κοινά αποδεκτό, ότι σε κάποια σημεία υπάρχουν μεταγενέστερες προσθήκες από τον Μακάριο Μελισσηνό, η οικογένεια τού οποίου είχε αντιπαλότητα με την οικογένεια των Νοταράδων, κοινό σημείο των οποίων ήταν η καταγωγή τους από την Μονεμβασιά! Το γεγονός αυτό αυτονόητα έχει επίπτωση στην αξιοπιστία των γραφομένων, που πριν υιοθετηθούν θα πρέπει να εξεταστούν διεξοδικότερα…
Άλλωστε ο έτερος ιστορικός, ο Κριτόβουλος σημειώνει ότι ο Νοταράς έδωσε θάρρος στα παιδιά του, ενώ απεδέχθη το μοιραίο με υψηλό ηθικό και γενναία ψυχή: «Ούτω γενναίως και μετά φρονήματος καθεστώτος και ψυχής ανδρείας απέθνησκεν»..
Μετά την παρένθεση αυτή, σειρά έχουν:
- Η ανοικοδόμηση εφεξής μιας ισλαμικής πόλης.
- Η επέκταση συνεχίζεται: Μοριάς Παλαιολόγων, νησιά, Τραπεζούντα, Λέσβος 1462 (όπου η αφήγηση διακόπτεται απότομα...).
ΜΕΡΟΣ Δ΄ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ
ΠΙΣΤΗ:
Η Σ.Κ. παραθέτει χαρακτηριστικά θέματα που φανερώνουν την έντονη θρησκευτικότητα τού Δούκα:
- Αρχή χρονικού από κτίσεως κόσμου.
- Το σχέδιο τού Θεού υλοποιείται με την Β.Α.
- Οι αλλεπάλληλοι εχθροί της όργανα τού Κακού – απωθούνται!
- Όμως οι αμαρτίες των Ρωμαίων θα επιφέρουν την άλωση, ως θεία τιμωρία
[όπως η παράνομη δυναστεία σφετεριστών Παλαιολόγων, οι ανθενωτικοί, η μη προσέλευση στην Αγία Σοφία, οι σχετικές έριδες και διαμάχες...].
- Η ήττα των Τούρκων στην Άγκυρα (1402) εκ Θεού.
- Ο Μουράτ ως φιλεύσπλαχνος σουλτάνος.
- Ο Μωάμεθ ως υιός τού Αντιχρίστου θα οδηγήσει στην άλωση.
- Η βεβήλωση των ιερών οδηγεί σε θρήνο για την Πόλη σαν τον θρήνο τού Ιερεμίου για την Ιερουσαλήμ.
ΤΥΧΗ:
Ο Δούκας θεωρεί ότι και η τύχη παίζει ρόλο στην έκβαση των γεγονότων σε Ρωμιούς και Οθωμανούς.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ:
Ο Δούκας είχε άρτια γνώση και χρησιμοποιούσε μυθολογικά μοτίβα στην ιστορία του (π.χ. σαν τον Απόλλωνα, σαν τον Ξέρξη, τον Πήγασο κ.λπ.).
ΖΩΔΙΑ:
Χρησιμοποιεί τον ζωδιακό κύκλο για την χρονολόγηση των γεγονότων.
Στο τέλος επισυνάπτονται:
- ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σε ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΠΛΗΡΕΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ τού 15ου ΑΙΩΝΑ.
Συνοψίζοντας, θα καταλήγαμε ότι στην άκρως αναλυτική και επιστημονική αυτή μονογραφία της, που φωτίζει επαρκώς την βυζαντινοτουρκική ιστορία τού Δούκα μελετώντας εξαντλητικά τις πηγές, η συγγραφέας μας Σ.Κ., μετά την διαφωτιστική εισαγωγή από την οποία αντλούμε πολύτιμα στοιχεία για το θέμα της, παρακολουθεί στην κύρια αφήγησή της σε τέσσερα μέρη και σχολιάζει λεπτομερώς το αυθεντικό κείμενο τού Δούκα, με τους άξονες που είχε προκαθορίσει, ακολουθώντας την επαγωγική μέθοδο: Από τα επιμέρους γεγονότα αρχικώς στις αρχές που διέπουν το σύνολο έργο, όπως η πίστη και οι υπόλοιπες θεμελιώδεις έννοιες. Θα αναμέναμε ίσως στο τέλος έναν επίλογο συμπερασματικού χαρακτήρα, αλλά φαίνεται η Σ.Κ. δεν ήθελε να ακολουθήσει την πεπατημένη, αφήνοντας τους αναγνώστες να βγάλουν μόνοι τους τα συμπεράσματά τους!
Θα σταθώ σε ένα μόνο μοτίβο που διέπει το Χρονικό τού Δούκα, αλλά και τον ίδιο καθιστώντας τον σημείον αντιλεγόμενον, καθώς και ολόκληρη την εποχή των Παλαιολόγων: Την διαμάχη ενωτικών – ανθενωτικών. Ο Ιστορικός φανατικός ενωτικός, ίσως κατακρίνεται γι’ αυτό επειδή έτσι χάνει την αντικειμενικότητά του. Αλλά και γενικότερα: Γιατί έπεσε η Πόλη; Μήπως η διαμάχη αυτή δεν ήταν καθοριστική; Διχασμός εξουσίας και λαού, που έκανε τον δεύτερο απρόθυμο να πολεμήσει για την ίδια την σωτηρία του! Τα ερωτήματα είναι αμείλικτα. Εάν αίφνης κυριαρχούσαν οι ενωτικοί, θα εσώζετο η Πόλις; Ή θα υφίστατο μιαν άλλη υποδούλωση; Το δίλημμα παρέμεινε υπαρκτό και στα επόμενα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, μέχρι και σήμερα θα λέγαμε. Με παρηλλαγμένες μορφές. Και δεν μένω στον ύποπτο ρόλο της Ουνίας. Αλλά επεκτείνομαι στον πολιτισμό και στην πολιτική: Διαφωτισμός ή καθ’ ημάς Ανατολή; Αγγλικό, Γαλλικό ή Ρωσικό κόμμα; Ανήκομεν εις την Δύσιν ή όχι; Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες ούτε ασφαλείς.
Γι’ αυτό είναι ιδιαιτέρως χρήσιμες τέτοιες εμπεριστατωμένες εργασίες σαν τής Σ.Κ. Γιατί δεν απευθύνονται μόνο στο κοινό των ειδικών επιστημόνων, όπου βεβαίως εδράζεται η αφετηρία τους. Αλλά απασχολούν δημιουργικά και το ευρύτερο κοινό των μέσων αναγνωστών, που εξακολουθούν να έχουν ανάλογους προβληματισμούς για θεμελιώδη δομικά στοιχεία τής ιστορίας και τής εθνικής μας ιδιοσυστασίας. Και εγώ προσωπικά ομολογώ ότι ωφελήθηκα εξαιρετικά από την ανάγνωση τού εν λόγω βιβλίου. Θυμήθηκα πάλι την ιστορία τής άλωσης, έμαθα τον Δούκα και κυρίως προβληματίστηκα πάνω στις προαιώνιες αξίες, τα ερωτήματα και τις περιπέτειες τής φυλής μας. Και οφείλω ειλικρινείς ευχαριστίες στην Σοφία μας γι’ αυτό».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου